چگونه از وقت خود بهترین استفاده راببریم؟
برای پاسخ به این پرسش توجهتان را به مقاله زیر (مجله پرسمان، ش 5، بهمن 81، مقاله بهره وری زمان، ص 27 - 25) جلب می کنیم:
زمان از میان رفتنی است و نمیتوان آن را پس انداز کرد. تنها میتوان آن را به روشهای مختلف به بهرهوری رساند. وقت آن قدر ارزشمند است که خداوند به آن سوگند یاد کرده است. به قول برایان تریسی: «کیفیت زندگی شما به میزان بهرهوری شما از زمان بستگی دارد و این که کیفیت مدیریت زمان شما در استفاده بهتر از وقت چگونه است.»1
ممکن است این پرسش در همین آغاز ایجاد شود که شاه کلید بهرهوری یا مدخل اصلی به سمت بهرهوری زمان چیست؟ پاسخ یک کلمه است: نظم.
از دهه نود به بعد، زمان سرمایه تلقی شد و افراد همواره ارشاد میشوند در پی یافتن راههایی باشند که زمان انجام کارها را مرتب کنند و حتی آن را کاهش دهند. این قاعده را تجدید سازمان میخوانند. تجدید سازمان یعنی زمانی که فرد پیوسته در جست و جوی راههای بهتر، منظمتر، سریعتر و مؤثرتر برای حصول به نتایج مثبت گام بر میدارد.
نظم پذیری و بهرهوری
نظم پذیری دروازه و مجوز ورود به سمت بهرهوری است. امروزه رتبه بندی کشورهای مختلف جهان، از نظر شاخصهای رقابت پذیری، بیانگر این واقعیت است که سبب بالا بودن این شاخص در بعضی کشورها، بالا بودن سطح نظم پذیری آن جوامع است. بسیاری از استادان جامعهشناسی، مانند آنتونی گیدتر، ایجاد عادت نظم پذیری در آحاد جامعه را مبنای توسعه یافتگی میدانند و معتقدند بدون این عادت امکان بهرهوری و پیشرفت وجود ندارد. بررسیها نشان میدهد وجه مشترک تمام کشورهای توسعه یافته نظم پذیری منابع انسانی آنها است. باید توجه داشت:
الف) اگر از دریچه نظم و تقیّد به آن به زندگی بنگریم و از اتلاف این سرمایه جلوگیری کنیم، محیط و روزگار برایمان زیبا میشود و احساس بهرهوری میکنیم.
ب) عمر، زمان و فرصتها دست خداوند متعال است؛ اما نتیجه آن به دست خود ما است. باید از ثمره آن بهرهورانه، بهره گیریم.
ج) در بحث بهرهوری از زمان، نشیبها بسیار است. اگر نشیبی در زندگی نباشد، قدر فرازها را نخواهیم دانست.
د) اگر از وقت درست استفاده کنیم، همیشه وقت کافی داریم؛ و این یکی از معانی بهرهوری است.
به استادی گفتم: تعبیری قشنگ برای زمان و بهرهوری بفرمایید. بیدرنگ فرمود: برای ترقی و رشد در زندگی و بهرهوری از زمان نباید در انتظار یک آسانسور به سر برد. باید راه پله را پیش گرفت و پله پله بالا رفت.
افراد نیکبخت و دارای پشتکار که بهرهورانه با زمان برخورد میکنند، به یکدیگر شباهتهایی دارند؛ ولی هر نگون بختی که در دور ریختن فرصتها تسلیم شده، اصطلاحاً در جهت تخریب زمان خود گام بر میدارد، از بدبختی ویژه برخوردار است. روح تحقیق، دقت، تفکر، نکته سنجی و موشکافی، ذوق سلیم، سعه صدر و انصاف، عشق به حقیقت و بیپروایی علمی زاده بهرهگیری از زمان است. کسانی در مدت تحصیل خویش سوختگیری علمی خوبی انجام میدهند که از فرصتها به صورت بهینه استفاده میکنند.
الگوی بهرهوری از زمان
عمدتاً روش زندگی انسانهایی که از زمان بهرهگیری مناسب انجام میدهند و از فرصتها به نحو احسن استفاده میکنند، قابل تأمل و اقتباس است؛ حتی اگر در نوع فعالیت و اهداف با ما تفاوت داشته باشند. ابوریحان به نظم شهره بود و از فرصتها به خوبی استفاده میکرد. او، پس از استقرار در غزنه، چند بار به زادگاهش خوارزم سفر کرد و در غالب جنگهای سلطان محمود در هندوستان شرکت جست. ابوریحان در این کشور بیشتر با علما و حکمای هند معاشرت داشت. بنابراین، زبان سانسکریت آموخت، اطلاعات خود را وسعت داد و مواد کتاب معروف خود «تحقیق ماللهند» را فراهم ساخت. پیش از بیرونی، کسی در جهان اسلام به هند پژوهی دست نزده است. در غرب و شرق نیز، به گزارش تاریخ، تنها یک سفیر یونانی (295 پیش از میلاد) و یک روحانی چینی (چهار صد سال پیش از بیرونی) و یکی دو تن دیگر درباره هند تحقیق کردهاند. از آن جا که بیرونی انسانی منظم، مدقق و محقق بود، نوشتههایش معتبر است.
تألیفات این بزرگمرد که نمونه کاملی از فرصتشناسی و بهرهوری از زمان است به 131 مجلّد میرسد. او کتابهایی را از سانسکریت به عربی ترجمه کرد و واسطه نقل دانش اسلامی به هندوستان بود.
چهار اصل طلایی در بهرهوری از فرصتها
1. آرایش مجدد: پیوسته در پی یافتن راههایی باشید که وقت و امکاناتتان را بر مسائلی که بیشترین ارزش را برای رشد و تعالی شما دارند، متمرکز کند.
2. باز آفرینی: همواره در پی یافتن راههایی باشید که عملکرد شما را کاملاً متحول کند؛ به گونهای که فعالیتهاتان با اهداف بلند مدت شما بیشتر هماهنگ شود.
3. قاطعیت: تردید و دو دلی از عوامل مهم اتلاف وقت است. در 80 درصد موارد باید وقتی ایدهای خاص به ذهنتان میرسد، در مورد اجرا یا عدم اجرای آن قاطعانه تصمیم بگیرید.
4. سرعت عمل: سرعت عمل در کار شرط اساسی موفقیت است. شور و شوقِ عملکردِ سریع را در خود پرورش دهید.
«پیشرفت و ترقی از آن افرادی است که سرعت عمل دارند. افراد مُردّد آن قدر طول میدهند که همه چیز خراب میشود.» بنابراین، اگر میخواهید از پیشتازان حرفه و مقطع و رشته تحصیلی خود باشید، باید د رکار خود به داشتن سرعت و قابل اعتماد بودن مشهور شوید و تردید و دو دلی را، مگر در موارد ابهام، از خود دور سازید. حضرت امام علی(ع) میفرماید: «اگر از چیزی ترسیدی به سمت آن حرکت کن.»2
این اصل، از اصول ریسکپذیری است. مراد از ترس در این جا بیشتر واهمه ذهنی و ترس خیالی است و حضرت مولی الموحدین امیرالمؤمنین(ع) بر سرعت عمل و از دست ندادن فرصتها تأکید میورزد. رالف امرسون (شاعر) نیز مینویسد: «از هر چه که میترسید آن را عملی سازید.»3
چرا بحث بهرهوری روز به روز جدیتر میشود؟
توجه به مسائل زیر، برای درک پاسخ این پرسش ضرورت دارد:
1. تفاوت انسان و دیگر آفریدهها
اگر انسان و سایر مخلوقات را دارای تفاوت ذاتی میدانیم و انسان را اشرف مخلوقات میپنداریم، باید زمینههایی فراهم آورد تا انسان با کار و شغل خود، رشد و ارتقا یابد. توجه به بهرهوری خصوصاً «بهرهوری زمان یعنی اتخاذ موضع قاطعانه در قبال سکون و رکودی که جوهره انسانیت و انسان را نابود میسازد.»
2. محدودیتها
امروز محدودیتهای موجود توجه به بهرهوری از زمان را اجتناب ناپذیر میسازد. محدودیت در همه چیز (فرصتها، ظرفیتها، امکانات، دانشگاهها،
اشتغال، درآمد و...) هویدا شده است. بنابراین، هرکس مهرورزانه و بهرهورانه با زمان حرکت کند و اصطلاحاً موتورهای ذهنی خود را روشن سازد و با تانک فکری به سمت اهداف پیش رود و مهمتر از همه رقص اندیشه راه بیندازد، موفقتر است. امروزه بهرهوری از فرصتها بهترین پاسخ به محدودیتهای برنامهریزی شده و غیر برنامهریزی شده است.
3. تعهد و مسؤولیت
تعهد و مسؤولیت یک مسلمان مؤمن و خواهان رشد و پیشرفت، باید در طول زمان امتداد داشته باشد. تمام ذخایر انسانی و غیر انسانی امانتهایی متعلق به تمام انسانها است. باتوجه به بهبود بهرهوری میتوان به نحو احسن از سهم آیندگان و حاضران محافظت به عمل آورد.
4. تداوم حیات
ایستادگی و حضور مؤثر در صحنه دنیای امروز - با همه تحولاتی که از دهه 1970 به بعد صورت گرفته - مستلزم سرعت و ودقت عمل بیشتر است. باید زمان را با حفظ کیفیت و کمیت یا بهبود آنها به زنجیر کشید؛ و گرنه رقابتهای هولناک در آینده تومار حیات هر غافلی را در هم خواهد پیچید. بهبود بهرهوری، خصوصاً نیروی انسانی، با اتکا به حرکت همه جانبه ملی هر فاصلهای را به سرعت جبران میکند.
بهرهوری و خلاقیت
خلاقیت و نوآوری بابهرهوری ارتباط تنگاتنگ دارد. یکی از ویژگیهای سالهای آغازین هزاره سوم میلادی در دنیای امروز سرعت تغییرات است. جامعههایی میتوانند در صحنه جهانی حضور فعال داشته باشند وتماشگر باقی نمانند که با تغییرات متحوّل شوند و به غنی سازی خود پردازند و با حفظ فرهنگ بومی، برنامههای مختلف داشته باشند. در شرایط کنونی، وجود ذخایر و منابع طبیعی در یک کشور چندان مزیّت قلمداد نمیشود. آنچه امروز مزیت به شمار میآید، توان خلاقیت و نوآوری است که در دانشجویان و شاغلان هر کشور وجود دارد؛ زیرابا استفاده از خلاقیت و نوآوری میتوان از ذخایر و منابع موجود بهره گرفت؛ آن را به کالاها و خدمات متنوع و دارای ارزش افزوده بالاتر تبدیل کرد و در کشورهای دیگر جهان به فروش رساند.
مثلث بهرهوری
امروزه، برای بهرهوری از زمان و فرصتها و مدیریت فردی و اجتماعی، در بحث بهرهوری از مثلثی با سه ضلع پر اهمیت و دارای سه مؤلفه سخن به میان میآید.
1.انگیزه)Motive(: تمایل فرد برای وارد شدن به فعالیتهای جهت دار و ضروری انگیزه نام دارد. انگیزه از ایمان و احساس تعهد در برابر هدفها مایه میگیرد. هر چه مشارکت افراد در تصمیمگیریها و هدف گذاریها بیشتر باشد، به همان نسبت انگیزهها قویتر خواهد شد. البته لازمه این مشارکت، نظام ارتباطی مناسب است که میتواند آگاهی از اهداف و برنامهها را فزونی بخشد.
2. روحیه)Morale(: انگیزه پدیدهای فردی است؛ اما روحیه پدیدهای گروهی به شمار میآید که به صورت انتخاب هدفهای مشترک و تلاش در راستای تحقق آنها تجلی مییابد. روحیه ایدهها و فعالیتهای ذهنی انسان را جهت میدهد.
3. نظم و انضباط)Desepline(: حس اطاعت و تعهد در برابر زمان، فرصت، قو انین و مقررات و برنامهها از شاخصهای مهم بهرهوری است؛ به عبارت بهتر، «فرد منظم دربان فرصتها است.»
سخن آخر:
مهارتهای بهرهوری از زمان وفرصتها عامل جامه عمل پوشاندن به اهداف و آرزوها است؛ و تنبلی و بینظمی و آشفتگی دزد آرزوها و موفقیتها شمرده میشود. مهارتهای بهرهوری کمک میکند تا از اوقاتی که به مطالعه، کار، تحقیق، کلاس درس و فعالیتهای دیگر میپردازید، بیشترین بهره به دست آید. علاوه بر نظم و روحیه و انگیزه، موارد زیر نیز در شمار این مهارتها جای دارد.
الف) خود ارزیابی مستمر
ب) تمرکز حواس
ج) پرسیدن
د) برخورد سؤالی داشتن
ه) کشف ارتباط مسائل با همدیگر
و) یادداشت فعالیتها
ز) تقسیم کارها
ح) زمان بندی
رویکرد شما به فرصتها و زمان تا حد زیادی پیشرفت و موفقیت شما را رقم میزند. انسانهای بهرهور حتی میتوانند همزمان بر دو یا چند تفکر متضاد تمرکز کنند و به کار ادامه دهند؛ یعنی هم دید دراز مدت داشته باشند و هم کوتاه مدت.
پینوشت:
1. مدیریت زمان (رموز استفاده بهتر از وقت در زندگی و کار)، برایان تریسی، ترجمه اشرف رحمانی و کورش طارمی.
2. مدیریت اسلامی، دکتر حقیقی.
3. قدرت شعور باطن، ژوزف مورفی، ترجمه قراچه داغی، ص 266.
4. آشنایی با بهرهوری به زبان ساده، معاونت آموزش و نیروی انسانی سواد آموزی کشور، ص5.
5. نهج البلاغه.
6.غررالحکم و دررالکلم.
گردآوری : گروه اینترنتی نیک صالحی
سپاس از این پست...